مسئله بزرگ امروز خاور، مسئله هويت يا مسئله به خود آمدن است. «خود» نيز چيزي ثابت و مشخص نيست بلکه بايد آن را جست و حتي بايد آن را از نو آفريد. ملّت هاي خاور، در رويارويي با باختر، با مدرنيته و با انديشه ها و مکاتبي که نو به نو در باختر آفريده مي شوند به رقم آنکه در آغاز هم از آنها خوشش بيايد به زودي متزلزل مي شود. چون هر چيز نويني، بيگانه هم هست و هر نوئي مي تواند دو جنبش گوناگون و متضاد در انسان ايجاد کند. وقتي يک ملّتي سترون است در برخورد با هر چيزي نوئي بيشتر متوجه عقيم بودن خود مي شود و با درک اين ضعف و عجز، فوري به آنچه بوده است بر مي گردد يا محکم به آنچه در دستش هست مي چسبد و در آن تعصب مي ورزد. ولي هنگامي ملّت آفريننده و زاينده هست، در برخورد با نوها انگيخته به نوآفريني مي شود و از برخورد با هر چيز نوئي خوشش مي آيد، چون نيروي آفرينندگي خودش تحريک مي گردد. هر چيز نوئي با سراسر وجود ما کار دارد و تنها به تغيير ظواهر بس نمي کند. انديشه هنوز [در] سطح خود آگاهيست. تغيير انديشه بايد به روان و ناخودآگاهي فرو بريزد. روان ما تنها سطح انديشه ها و مسائل روز نيست بلکه لايه هاي گوناگون تاريخ و پيش از تاريخ را هم در خود دارد و توحّش هزاران سال پيش نيز مي تواند در يک آن وارد آستانه خودآگاهي شود. اين است که ديده مي شود يک ملّت در اوج مدنيّت ناگهان به قعر دوره توحّش باز مي گردد. بسياري از چيزها که در تاريخ نانوشته مانده، در روان ما، ناخودآگاه هست. انسان، مجموعة شگفت انگيزي از سده ها تحولات فرهنگي وفلسفي و ديني و هنري اش است ولي مانند قشرهاي زمين شناسي، اين لايه ها در اثر زمان جابه جا شده است.