"تاريخ جهانگشاي جويني" کتابي است از "علاءالدين عطا ملک محمد جويني" که روايتگر يکي از تيره‌ترين لحظات تاريخ اين کشور، يعني حمله مغول است. فصل اول اين اثر، شيوه زندگي و آداب و رسوم مغول‌ها را قبل از بيان داستان به قدرت رسيدن چنگيزخان، چگونگي ترکيب قبايل پراکنده و ايجاد يک ساختار نظامي منظم، که منجر به موفقيت بعدي او مي‌شود، شرح مي‌دهد. سپس کتاب به کشتار بازرگانان مغول توسط مرزبانان حکومت خوارزمشاهي و حمله چنگيزخان به خونخواهي آنها و غارت و کشتار در برخي از بزرگترين و پيشرفته‌ترين شهرهاي ايران مي‌پردازد. "عطا ملک جويني" شرح مي‌دهد که مغول‌ها نيشابور و مرو را به خاک و خون کشيدند و از ميليون‌ها نفر جمعيت اين شهر‎ها، چيزي حدود ده تن هم در برخي از مناطق باقي نماندند.
بهترين ويژگي کتاب "تاريخ جهانگشاي جويني" اين است وجه هولناک وقايع را چنان وصف مي‌کند که مو بر اندام مخاطب مي‌ايستد. "عطا ملک جويني" به عقب نيز برمي‌گردد و به تشريح نحوه‌ي استقرار قدرت توسط خوارزمشاهيان و نابودي سلجوقيان مي‌پردازد. وي تصويري از ايستادگي جلال‌الدين خوارزمشاهي در برابر مغول‌ها نيز ارائه مي‌کند که بسيار جذاب است؛ مقاومت قدرتمندانه و جسورانه‌ي او با بهره‌گيري از هوش سرشار و استراتژي‌هاي چريکي، براي مغول‌ها دردسرهاي زيادي ايجاد کرد.
"عطا ملک جويني"، ادامه فتوحات مغول را در زمان سلطنت مانکو قاآن و برادرش هلاکو، و همچنين نوادگان و جانشينان چنگيزخان مغول شرح مي‌دهد و به خلافت بني‎عباس مي‌رسد که مغولان آن را نيز در هم کوبيدند؛ خلافتي که محمود غزنوي با تمام شکوه و جلال خود، اعتبارش را از آن دريافت مي‌کرد. اين بخش نيز با بحث در مورد اعتقادات اسماعيليان و چگونگي ظهور آنها در ايران قبل از سرنگوني توسط هلاکو به پايان مي‌رسد.